Mads Rage

forfattardagbok

Kategori: Skriving

  • Skjønnlitteratur med kunstig intelligens?

    Nokre meiner at generativ kunstig intelligens eignar seg til å skapa skjønnlitteratur. OpenAI har jamvel nett lansert ein språkmodell som skal eigna seg til dette, endå ein språkmodell manglar intensjon, og dermed aldri kan produsera noko anna enn eit meiningstomt skal av noko som liknar på ei historie. Det er likevel kanskje nok til å lura nokre investorar.

    Sidan dagens språkmodellar må gjetta kva ord som mest sannsynleg høver i ein bestemt samanheng, vil dei vera ute av stand til å ta val som faktisk er kreative. Dersom ein skulle introdusera eit element av kreativitet (mindre sannsynlege val), vil dette øydeleggja det som er styrken til modellen, nemleg at ting ved fyrste augekast stort sett ser ut til å henga i hop. «Kreative» val vil resultera i kaos, nettopp grunna mangelen på overordna intensjon. For å «løysa» dette treng ein noko heilt anna enn berre ein språkmodell.

    Eit anna spørsmål er kva som finst av vilje til å lesa slikt, ut over kuriositetsverdien. Det går sjølvsagt an å skapa historier som er personleg tilpassa deg som individ, om du har spesielle ynskje om noko som ikkje finst, men desse vil også ha dei same veikskapane som alle andre KI-historier, som heile tida saboterer seg sjølve gjennom å henga fast i konvensjonar, og dermed berre skapar handling som er meiningslaus. Likevel er det dei same konvensjonane som får det til å likna på historier, så det som er sjølve styrken er også det same som gjer at det ikkje fungerer.

  • Det private

    Skjønnlitteratur eignar seg til å skriva om dei tinga som ein ikkje kan skriva om direkte. Dagboka kan sjølvsagt ha skjønnlitterær form, men det er ikkje eigenarten til dagboka. Då er det fordi skjønnlitteraturen nyttar seg av sjangeren på grunn av nett den kvaliteten.

    Kva ein kan skriva i dagbokform, kjem an på kva omsyn ein må ta til det private, til andre, og til seg sjølv. I ei dagbok som aldri kjem til å lesast av andre enn den som skriv, vil ein kunna skriva om kva som helst. I ei dagbok som ikkje kjem til å lesast av andre før om hundre år, bør ein gjerne ta nokre omsyn. Ei dagbok som kjem til å lesast av få, treng kanskje færre omsyn enn ei som skal lesast av mange. Ei som kan lesast med ein gong av kven som helst, må ta flest omsyn av alle. Det er ulempa ved denne forma.

    I seinare år har lesarar vore interesserte i fiksjon som ligg tett mot røynda. Ikkje at dette er noko nytt, men det har vore mykje av det. Kritikken mot desse verka er typisk at det er røynd kledd opp som fiksjon for å sleppa unna ansvaret for injurierande verknader. Bøker som har verknader i verda, ved å skapa debatt og kontrovers, har likevel vore høgt vurderte. Viss ein skal gjera suksess som fiksjonsforfattar må ein helst skriva noko som interesserer folk fordi det gir innsikt i røynda på eit eller anna vis, og gjerne i noko privat, noko som gir grunnlag for samtalar om ekte menneske, og ikkje oppdikta figurar.

    Ein skulle tru at dagboka er aktuell av desse grunnane, og til dels kan det nok stemma, men i konkurranse med denne typen fiksjon er ho for oppriktig. Fiksjonen har eit element av spekulasjon kring kva som er dikting og røynd. Dette vil vanlegvis pirra lesaren mykje meir enn eit format der dette er gjeve på førehand.

  • Sirkla inn

    I nokre samanhengar synest idealet å vera at det ein skriv helst skal vera ferdig tenkt og uangripeleg, at det skal ta høgd for alle innvendingar. På andre område kan eit slikt ideal stå i vegen, både for skrivaren og lesaren.

    Ein tekst kan bomma på målet med overlegg, for heller å sirkla det inn, slik ramnar i lufta peikar mot åtselet på bakken.

    Det som skal sirklast inn kan vera noko som tek skade av å seiast direkte, ein tanke, ei kjensle eller inntrykk som ein påverkar for mykje ved direkte kontakt, slik det er i fysikken når dei minste partiklane skal påvisast, og ein ikkje kan gjera det utan å forstyrra dei.

    «Om det ein ikkje kan tala, må ein tia», skriv Wittgenstein. Noko kan ikkje formulerast og formidlast, men språket er omtrentleg, all skriving er ei form for innsirkling, om ikkje ein halvsirkel mot yttergrensa.

  • Innvendingar

    Stundom kan eg skriva ein tekst der eg påstår noko og deretter skriv om nærliggjande innvendingar. Men av og til vil eg heller lata lesaren finna dei sjølv. Dersom teksten alltid skal ta høgd for tenkjelege innvendingar, så kan det verka som om han berre gjer det fordi forfattaren er så forfengeleg at han ikkje greier å lata vera å syna lesaren at han faktisk allereie har tenkt på dette poenget.

    Dessutan skapar ein slik tekst i mindre grad ein indre dialog i lesaren, og påpeikinga av innvendingar kan gjera at teksten misser trykk. Nokre påstandar kan med overlegg vera overdrivne, spissformulerte, laga for å provosera fram ein kontrasterande tanke hjå lesaren, altså indirekte alvorleg meint. I slike tilfelle vil det sjølvsagt vera kontraproduktivt å peika på innvendingar.

    Når ein står fritt, bør ein leggja frå seg konvensjonar frå sjangrar som har forpliktingar overfor ein bestemt agenda eller redaksjon. Også som lesar, for om lesaren tek med seg slike lesevaner, kan det lugga. Kanskje må ein leggja litt velvilje i å lesa seg inn i sjangeren, men det tek gjerne kortare tid enn ein trur.

  • Sjå seg sjølv utanfrå

    Eg kan verta flau når eg les noko eg har skrive, anten det var i går eller for fleire år sidan. Eg les det når eg er i eit anna humør, når eg har tenkt andre tankar, og då verkar det dumt.

    Det er annleis når det er ein tekst som ein har arbeidd med over lang tid, som i ei bok. Då har ein lese det same mange gonger på ulike dagar medan ein har vore i mange ulike sinnsstemningar. Anten har ein fjerna kjelda til slike kjensler, eller så vert ein ikkje lenger overraska av teksten. Kanskje er det betre, men kanskje går også noko tapt.

    Ingmar Bergman sa at han ikkje orka å sjå sine eigne filmar fordi det var pinleg, og at han såg så mange ting som var feil. Er det overdriven sjølvkritikk, eller er det noko i det? Ein veit ikkje kva andre legg merke til. Det er ikkje sikkert dei veit det sjølve, og dermed kan det heller ikkje formidlast.

    Den same kjensla melder seg når ein vert flau av seg sjølv i andre samanhengar. Noko ein har gjort eller sagt går i smerteleg reprise for det indre auga. Eller så kan ein sjå seg sjølv på video, høyra seg sjølv snakka, sjå sine eigne fakter utanfrå og tenkja «Kven er denne klovnen? Er det slik det ser ut for andre?». Her har ein gått omkring og trudd at ein visste kven ein var, og så syner det heile seg å ha vore ein illusjon. Ein snur seg vekk i skam.

  • Om å skriva dagbok offentleg

    Det kan nesten verka utdatert, men historisk sett er det ferskt å publisera rett på nett i dagbokformat. Til dels kan det nok likna på visse måtar å skriva i dagsaviser på, og formatet har ved fleire høve vorte redigert og publisert i bokform, sidan tekst trass alt er tekst. Likevel er det fritt og ufritt på andre måtar, som eg kanskje kjem attende til etter kvart.

    Dei fleste dagbøker eg har lese, var ikkje offentlege før dei vart bøker. Nokre gonger har det heile tida vore meininga å offentleggjera tekstane. Andre gonger har det på ingen måte vore meininga, som med dagbøkene til Franz Kafka. Stundom veit ein ikkje, men anar at det har vore i tankane.

    Ikkje at eg har vore ein spesielt ivrig lesar av dagbøker, men eg har lese nokre som er skikkeleg gode, og ein av favorittane hittil er Witold Gombrowicz. Dessutan, om eg skal vera ærleg, så er eg ikkje heilt sikker på kva ei dagbok eigentleg er. Dagbøker kan innehalda nærast kva som helst. Men ein viss kronologi må nok til. Og for min eigen del kan det mellom anna vera ein stad for flyktige tankar.