Mads Rage

forfattardagbok

  • Det private

    Skjønnlitteratur eignar seg til å skriva om dei tinga som ein ikkje kan skriva om direkte. Dagboka kan sjølvsagt ha skjønnlitterær form, men det er ikkje eigenarten til dagboka. Då er det fordi skjønnlitteraturen nyttar seg av sjangeren på grunn av nett den kvaliteten.

    Kva ein kan skriva i dagbokform, kjem an på kva omsyn ein må ta til det private, til andre, og til seg sjølv. I ei dagbok som aldri kjem til å lesast av andre enn den som skriv, vil ein kunna skriva om kva som helst. I ei dagbok som ikkje kjem til å lesast av andre før om hundre år, bør ein gjerne ta nokre omsyn. Ei dagbok som kjem til å lesast av få, treng kanskje færre omsyn enn ei som skal lesast av mange. Ei som kan lesast med ein gong av kven som helst, må ta flest omsyn av alle. Det er ulempa ved denne forma.

    I seinare år har lesarar vore interesserte i fiksjon som ligg tett mot røynda. Ikkje at dette er noko nytt, men det har vore mykje av det. Kritikken mot desse verka er typisk at det er røynd kledd opp som fiksjon for å sleppa unna ansvaret for injurierande verknader. Bøker som har verknader i verda, ved å skapa debatt og kontrovers, har likevel vore høgt vurderte. Viss ein skal gjera suksess som fiksjonsforfattar må ein helst skriva noko som interesserer folk fordi det gir innsikt i røynda på eit eller anna vis, og gjerne i noko privat, noko som gir grunnlag for samtalar om ekte menneske, og ikkje oppdikta figurar.

    Ein skulle tru at dagboka er aktuell av desse grunnane, og til dels kan det nok stemma, men i konkurranse med denne typen fiksjon er ho for oppriktig. Fiksjonen har eit element av spekulasjon kring kva som er dikting og røynd. Dette vil vanlegvis pirra lesaren mykje meir enn eit format der dette er gjeve på førehand.

  • Tempo 3

    Av ein eller annan grunn har eg alltid problematisert musikk for meg sjølv, særleg populærmusikk, men ikkje utelukkande. Det handlar det gjerne om at det er svært mykje musikk som eg ikkje forstår vitsen med, som vert framand, fordi det er noko anna eg ser etter i musikk.

    Men i løpet av tenåra fekk eg augo opp for langsam musikk. Det kan henda dette tok til då eg i barneskulealder såg ein dokumentar om Fartein Valen på NRK, der dei mellom anna spelte noko frå Kyrkjegarden ved havet, som var illustrert med bilete frå nettopp ein slik stad. Eg visste ikkje at det fanst sånn musikk, eller kvar eg kunne få tak i han, men den gjorde varig inntrykk. «Vanleg» musikk var berre kulissar. Dette hadde kraft.

    Rundt slutten av tenåra lytta eg til eit musikkprogram på P2 seint på kvelden der dei tilfeldigvis spelte musikken til Joep Franssens, som eg vart fullstendig fjetra av. Det kjendest som den mest langsame musikken eg hadde høyrt, men likevel så kontinuerleg interessant. Innspelinga, som heitte Phasing, skaffa eg meg på CD så snart som råd.

    Kring midten av tjueåra kom eg over eit stykke som inneheld nokre brå, uventa «rop», som verkeleg skaka eit eller anna djupt i meg. Dette høyrte eg på mange gonger, og eg har hatt lyst til å høyra det igjen i mange år, men eg har mist kontrollen på kva det var. Eg trur det var eit stykke av Morton Feldman, men det kan også vera av andre tilsvarande komponistar i landskapet frå Feldman til Louis Andriessen. Førebels har eg ikkje greidd å finna det att.

  • Kafe

    Nokre av mine preferansar og interesser heng i hop med at eg i store deler av livet har hatt stram økonomi, slik at eit forbruk som er normalt for andre, gjerne kan kjennast som sløsing for meg, sjølv når eg har pengar til det. Eg er dessutan litt folkesky, og oppvaksen på bygda, så eg har alltid hatt ein mild aversjon mot å gå på kafé.

    Eg finn alltid noko gale med kafear, dei er anten for fulle, for små, for dyre eller mistenkjeleg tomme, eller så har dei vaklevorne møblar. Når eg går forbi ein full kafe og ser folka som sit der inne, synest eg gjerne det ser klamt ut, og er glad for å vera ute. Difor går eg sjeldan på kafe utan at det er for å dekka eit behov som manglar gode alternativ, til dømes dersom eg er sliten, kald og langt heimanfrå.

    Samstundes kan eg misunna folk som har ein stampub eller stamkafe der dei kjenner andre stamgjester, og kan stikka innom når som helst for å prata med folk. Det verkar triveleg, tenkjer eg, men lurer samstundes på korleis dei har råd til å eta og drikka ute nærast dagleg, eller på den andre sida: korleis dei ikkje vert stressa av å berre sitja der utan å eingong ha kjøpt noko den siste halvtimen.

  • Tempo 2

    No og då treng eg å gå ein veg som eg er meir van med å sykla. Fyrst kjennest det ulideleg langsamt. Sjølv om eg ikkje har det travelt, jagar eg av garde, men det hjelper ikkje. Eg må bestemma meg for å ikkje stressa, så eg slappar av og seinkar farten, aksepterer at det kjem til å ta lenger tid, og dermed er eg meir til stades heller enn å tenkja på det som tid eg misser.

    Eg har lurt på om det er denne typen kjensle som gjer at nokre folk synest det er nærast uuthaldeleg å måtta gå i meir enn ti minutt når dei har eit ærend, men gjerne kan gå ein lang tur i skogen på fritida. Ein tenkjer på det ein skal eller det ein heller vil nytta tida på.

  • Trong til å springa

    For ei tid sidan møtte eg ein nabo som hadde det travelt. Han skunda seg slik at han nesten slo over i løpetakt, men beherska seg. Altså skunda han seg langsamt. Me rakk berre veksla nokre få ord om situasjonen, for han kunne ikkje stoppa.

    Når ein er barn, spring ein heilt ukritisk, av rein iver. Ein let seg riva med. Skal me springa som vaksne vil mange av oss helst gjera det som ein eigen aktivitet med tilhøyrande antrekk, om ein då ikkje berre skal springa nokre meter til bussen. Då er det greitt nok, for alle kan sjå kva som går føre seg; det er ein velkjend situasjon.

    Er ein derimot seint ute til eit møte eller liknande, slik som naboen min, kan det for somme av oss brått vera høg terskel for å springa. Det kan kjennast som om ein bryt ein eller annan sosial kode.

    I løpet av oppveksten sluttar ein å springa heilt ukritisk. Det har å gjera med kjensla av at andre ser det. Eg kan hugsa at eg sjølv frå den alderen då eg hadde slutta å springa av rein iver, og fram til vaksen alder, innimellom kunne kjenna hug til å springa, til dømes dersom eg var ute og gjekk, på veg heim om kvelden.

    Då kunne eg brått kjenna dette, at det liksom kribla i beina. Til slutt kunne eg ikkje stå imot, og kvifor skulle eg det, eigentleg? Det tenkte eg desse gongane. Kvifor skulle eg ikkje berre springa viss eg ville det? Så eg sprang. Men så kom det ein bil, eller så gjekk det einkvan annan langs vegen, og då slutta eg, men kvifor? Kva var eg redd for? At andre folk skulle tru eg var galen? Og kva så, om dei trudde det? Det fekk dei då berre tru. Det vart ikkje sant av den grunn.

    Eg såg det rasjonelle, men likevel hemma denne kjensla meg, i alle fall den gongen. Det var jo det som var den eigentlege galskapen.

  • Fotografering

    Eg trong å lufta meg og skulle gå ein tur, men ikkje springa eller noko slikt, og ikkje ein lang tur til nokon spesiell stad, men ein tur i nærområdet, så eg tok med meg kameraet, for det kunne henda at eg fann noko som var verd å fotografera. Det gjorde eg ikkje. Men det er ikkje bortkasta å ha kameraet likevel. Eg nyttar blikket annleis når eg har det med. Ser nøyare på ting.

    Ein gong på nittitalet då eg var midt i tenåra og skulle på skulen, såg eg ein fantastisk soloppgang. Då tenkte eg at eg burde hatt eit lite kamera, eit som eg kunne ha i lomma heile tida, men det hadde eg ikkje.

    Der og då kjendest det som om eg såg noko som var verd å fotografera, men det hadde nok vorte eit keisamt bilete.

    No går alle med eit lite kamera i lomma, og me har aldri teke så mange keisame bilete. Mitt bidrag er å ha med meg eit stort kamera utan å fotografera noko som helst.

  • Sirkla inn

    I nokre samanhengar synest idealet å vera at det ein skriv helst skal vera ferdig tenkt og uangripeleg, at det skal ta høgd for alle innvendingar. På andre område kan eit slikt ideal stå i vegen, både for skrivaren og lesaren.

    Ein tekst kan bomma på målet med overlegg, for heller å sirkla det inn, slik ramnar i lufta peikar mot åtselet på bakken.

    Det som skal sirklast inn kan vera noko som tek skade av å seiast direkte, ein tanke, ei kjensle eller inntrykk som ein påverkar for mykje ved direkte kontakt, slik det er i fysikken når dei minste partiklane skal påvisast, og ein ikkje kan gjera det utan å forstyrra dei.

    «Om det ein ikkje kan tala, må ein tia», skriv Wittgenstein. Noko kan ikkje formulerast og formidlast, men språket er omtrentleg, all skriving er ei form for innsirkling, om ikkje ein halvsirkel mot yttergrensa.