Mads Rage

forfattardagbok

Stikkord: skriving

  • To små spel

    Eg har laga to små spel om kreativitet. Det eine heiter Kollektiv forteljing, og handlar om å skriva ei historie på ein måte som er inspirert av cadavre equis-teknikken som vart nytta av surrealistane i si tid. Det vil seia at ein lagar noko saman, og kvar deltakar lagar sin del, men ingen får sjå heilskapen før han er ferdig. I min versjon får ein berre sjå den nyaste linja av ei historie, så kan ein føya til si eiga, og dermed vert det den nyaste linja. Deretter kan nestemann gjera det same. Dette kan gå over mange dagar. Når det finst minst 10 linjer, kan kven som helst avslutta historia slik at heilskapen vert synleg. Ei form for samarbeid med ukjende er essensielt her, og det er fullt mogeleg å sabotera framdrifta ved å vera for knapp.

    Det andre spelet heiter Seks ord, og handlar om å skriva ei seksordsnovelle under tidspress. I tillegg er det bestemt på førehand kva bokstavar orda skal byrja på, og i kva rekkefølge det skal skje. Dette vert gjort ved at det kvar dag kjem ein ny tilfeldig bokstavsekvens som alle deltakarane må følgja. I tillegg har ein berre eitt forsøk den dagen. Etterpå kan ein røysta på den ein likar best av dei andre novellene som er leverte den dagen. Resultatlista kjem dagen etter. I dette spelet er det altså mogeleg å få poeng, sjølv om det ikkje er spesielt høgtideleg, men individuell kreativitet vil altså løna seg målbart her. Eg hadde eigentleg tenkt at ein skulle få minuspoeng dersom ein ikkje røysta, men eg trur at deltakarane ynskjer å røysta uansett, så eg ser korleis det fungerer.

  • Brått kjenner eg på ei frykt

    Brått kjenner eg på ei frykt for at desse tekstane ved eit reint tilfelle skulle slumpa til å få mange lesarar. Å nei, så pinleg det ville ha vore. Det er det verste, at eg skulle komma til å skriva noko som mange vil lesa, lesa og diskutera, kanskje jamvel gjera narr av. Eg krympar meg.

    Men deretter kjem innsikta om kva for ein latterleg tanke det er. Nesten ingen er interesserte i å lesa slikt som dette, og eg veit jo godt kva slags ting folk eigentleg er interesserte i, så det er ingen fare.

    Men så er det også pinleg å i det heile tatt ha hatt denne frykta.

    Alt er pinleg.

    Det er pinleg å leva.

    Best å ikkje gjera noko som helst.

  • Det private

    Skjønnlitteratur eignar seg til å skriva om dei tinga som ein ikkje kan skriva om direkte. Dagboka kan sjølvsagt ha skjønnlitterær form, men det er ikkje eigenarten til dagboka. Då er det fordi skjønnlitteraturen nyttar seg av sjangeren på grunn av nett den kvaliteten.

    Kva ein kan skriva i dagbokform, kjem an på kva omsyn ein må ta til det private, til andre, og til seg sjølv. I ei dagbok som aldri kjem til å lesast av andre enn den som skriv, vil ein kunna skriva om kva som helst. I ei dagbok som ikkje kjem til å lesast av andre før om hundre år, bør ein gjerne ta nokre omsyn. Ei dagbok som kjem til å lesast av få, treng kanskje færre omsyn enn ei som skal lesast av mange. Ei som kan lesast med ein gong av kven som helst, må ta flest omsyn av alle. Det er ulempa ved denne forma.

    I seinare år har lesarar vore interesserte i fiksjon som ligg tett mot røynda. Ikkje at dette er noko nytt, men det har vore mykje av det. Kritikken mot desse verka er typisk at det er røynd kledd opp som fiksjon for å sleppa unna ansvaret for injurierande verknader. Bøker som har verknader i verda, ved å skapa debatt og kontrovers, har likevel vore høgt vurderte. Viss ein skal gjera suksess som fiksjonsforfattar må ein helst skriva noko som interesserer folk fordi det gir innsikt i røynda på eit eller anna vis, og gjerne i noko privat, noko som gir grunnlag for samtalar om ekte menneske, og ikkje oppdikta figurar.

    Ein skulle tru at dagboka er aktuell av desse grunnane, og til dels kan det nok stemma, men i konkurranse med denne typen fiksjon er ho for oppriktig. Fiksjonen har eit element av spekulasjon kring kva som er dikting og røynd. Dette vil vanlegvis pirra lesaren mykje meir enn eit format der dette er gjeve på førehand.

  • Sirkla inn

    I nokre samanhengar synest idealet å vera at det ein skriv helst skal vera ferdig tenkt og uangripeleg, at det skal ta høgd for alle innvendingar. På andre område kan eit slikt ideal stå i vegen, både for skrivaren og lesaren.

    Ein tekst kan bomma på målet med overlegg, for heller å sirkla det inn, slik ramnar i lufta peikar mot åtselet på bakken.

    Det som skal sirklast inn kan vera noko som tek skade av å seiast direkte, ein tanke, ei kjensle eller inntrykk som ein påverkar for mykje ved direkte kontakt, slik det er i fysikken når dei minste partiklane skal påvisast, og ein ikkje kan gjera det utan å forstyrra dei.

    «Om det ein ikkje kan tala, må ein tia», skriv Wittgenstein. Noko kan ikkje formulerast og formidlast, men språket er omtrentleg, all skriving er ei form for innsirkling, om ikkje ein halvsirkel mot yttergrensa.

  • Godt dårleg og dårleg godt

    Gjennom ulike stadium i eit lesande liv, har eg i seinare år fått meir sans for dårlege bøker. Ikkje kva som helst slags dårlege bøker, då, men visse typar dårlege bøker. Karin Moe skriv ein stad, eg trur det er i Skrifter (2012), om skilnaden på «good bad book» og «bad good book». Litt forenkla sagt er det fyrste eit døme på vellukka, men kunstnarleg lite ambisiøs underhaldningslitteratur, medan det andre er kunstnarleg ambisiøst, men litterært sett mindre vellukka. Det landar i kategorien for spesielt interesserte.

    Ein sjeldan gong er bøker både kunstnarleg ambisiøse og litterært vellukka. Som lesar kan ein gjerne ha ein ide om at ein ideelt sett berre skal lesa slike bøker, men det kan vera krevjande når ein når ein må ta høgd for varierande kvardagssituasjon og tilgjengeleg mental energi. Innimellom er det greitt å ta noko enkelt.

    «Folk flest vil berre ha ei historie til å ta med seg på flyturen», skriv Stephen King i On Writing. Eg kan ikkje gå heilt med på tanken om at ei historie berre er ei historie, men stundom treffer eg på historier som er skrivne på det viset. Eit av kjenneteikna er at dei inneheld lausrivne handlingstrådar som ikkje har nokon annan funksjon enn å halda på merksemda. Når eg støyter på slikt, kjenner eg at eg kastar vekk tida. Slapp og klisjéfylt prosa er i det minste ei ærleg sak. Då kan eg berre slutta å lesa etter fyrste side.

  • Sjå seg sjølv utanfrå

    Eg kan verta flau når eg les noko eg har skrive, anten det var i går eller for fleire år sidan. Eg les det når eg er i eit anna humør, når eg har tenkt andre tankar, og då verkar det dumt.

    Det er annleis når det er ein tekst som ein har arbeidd med over lang tid, som i ei bok. Då har ein lese det same mange gonger på ulike dagar medan ein har vore i mange ulike sinnsstemningar. Anten har ein fjerna kjelda til slike kjensler, eller så vert ein ikkje lenger overraska av teksten. Kanskje er det betre, men kanskje går også noko tapt.

    Ingmar Bergman sa at han ikkje orka å sjå sine eigne filmar fordi det var pinleg, og at han såg så mange ting som var feil. Er det overdriven sjølvkritikk, eller er det noko i det? Ein veit ikkje kva andre legg merke til. Det er ikkje sikkert dei veit det sjølve, og dermed kan det heller ikkje formidlast.

    Den same kjensla melder seg når ein vert flau av seg sjølv i andre samanhengar. Noko ein har gjort eller sagt går i smerteleg reprise for det indre auga. Eller så kan ein sjå seg sjølv på video, høyra seg sjølv snakka, sjå sine eigne fakter utanfrå og tenkja «Kven er denne klovnen? Er det slik det ser ut for andre?». Her har ein gått omkring og trudd at ein visste kven ein var, og så syner det heile seg å ha vore ein illusjon. Ein snur seg vekk i skam.